Wody Polskie ogłaszają kolejne przetargi na inwestycje retencji korytowej, której zadaniem jest poprawa bilansu wodnego na terenach rolniczych. Z powodu postępującej suszy ogółem na ten cel przeznaczono dodatkowe 154,7 mln zł na realizację 645 zadań inwestycyjnych na terenie całej Polski.
Na przestrzeni ostatnich pięciu lat, w czterech odnotowano w Polsce susze. Obserwacje wskazują, że zjawiska te mają tendencje do wydłużania się i zmian w czasie i przestrzeni. W ramach przeciwdziałania skutkom suszy Wody Polskie już realizują inwestycje, które wpływają na poprawę bilansu wodnego kraju. Na ten cel w 2020 roku przeznaczono ponad 2 mld zł. Dodatkowo 380 mln zł zabezpieczono na prace utrzymaniowe, które obejmą ponad 4 tys. zadań. Tylko kompleksowe inwestycje w działania pro-retencyjne mogą przynieść wymierne skutki w przeciwdziałaniu suszy.
Bez inwestycji w retencję nie możemy skutecznie przeciwdziałać suszy. Kluczowym znaczeniem dla rolnictwa jest dostępność wody w okresach suszy, co zapewni odtworzenie dwufunkcyjności obiektów melioracyjnych. W tym celu Wody Polskie wraz Ministerstwem Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, samorządami i spółkami wodnymi skupiającymi rolników wdrażają program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych.
To nowatorskie podejście, realizowane w ramach działań programu STOP SUSZY! które ma na celu poprawić zdolności retencyjne cieków i obiektów melioracyjnych, przy użyciu jazów, przepusto-zastawek i innych urządzeń. Dzięki temu w okresach niżówek i niedoborów opadów w określonych miejscach na rzekach i kanałach będzie prowadzone czasowe podpiętrzanie wód przy wykorzystaniu zastawek i innych urządzeń, zapewniające przekierowanie wód do systemów rowów melioracyjnych połączonych z tymi ciekami.
Przy stosunkowo niskich nakładach finansowych zastosowanie tych rozwiązań wpływa korzystnie na bilans wodny na danym terenie. Działania na obiektach melioracyjnych i ciekach muszą być bardzo szczegółowo opracowane w fazie projektu, są to bowiem działania punktowe, rozproszone. Jednocześnie są bardzo efektywne, co pokazał pilotażowy program realizowany przez Wody Polskie Zarząd Zlewni w Gryficach. W ciągu 3 lat Wody Polskie planują wykonanie 645 inwestycji dedykowanych terenom rolniczym, na łączną kwotę 154,7 mln zł. Tylko w tym roku nakłady na te działania wyniosą 60 mln zł! Efektem będzie zwiększenie wskaźnika retencji wód w Polsce o ok. 1%, co przełoży się na zwiększenie możliwości retencyjnych kraju nawet do 8%.
W ramach działań inwestycyjnych przywrócona zostanie dwufunkcyjna rola urządzeń melioracyjnych, która zapewni odprowadzanie wód z pól i użytków rolnych w czasie opadów, ale również retencję wód w okresach suszy. Jednocześnie na przyujściowych odcinkach rowów zbiorczych, odprowadzających wody z obiektów melioracyjnych do cieków będzie wprowadzana roślinność ekotonowa, tworząca strefy buforowe wzdłuż rzek i rowów, wspomagająca naturalną retencję wód, bioróżnorodność oraz redukująca spływ biogenów do wód. To kompleksowe podejście do gospodarowania wodami, łączące aspekt gospodarczy i środowiskowy w przeciwdziałaniu skutkom suszy rolniczej. Z uwagi na zwiększające się zagrożenie suszą, pracownicy Wód Polskich podjęli działania w terenie, mające na celu poprawę retencji wód w rzekach przy pomocy zastawek lub zamknięć na istniejących małych obiektach piętrzących.
Spowolnienie odpływu wód w rzekach zwiększa retencję w ich korytach, umożliwia zachowanie przepływów środowiskowych w okresach niżówkowych, przekłada się na wzrost poziomu wód gruntowych i poprawia mikroklimat. Wszystkie te prace i inwestycje sprawiają, że w Polsce zwiększa się udział wód, które są gromadzone w sposób rozproszony, co przekłada się na poprawę stosunków wodnych. Działania te promują zrównoważoną gospodarkę wodną na terenach rolnych, zabezpieczając dostępność wód w okresie niedoboru opadów, zapewniając swobodny spływ wód z obiektów melioracyjnych do rzek i kanałów, w okresie nadmiaru opadów. To inwestycje przywracające dwufunkcyjność systemów melioracyjnych.
Sterowanie poziomem wód w korytach rzek i kanałów na odcinkach połączonych z systemem rowów melioracyjnych umożliwia napełnienie wodą rowów melioracyjnych na okres suszy. Woda jest zatrzymywana w systemach rowów przez urządzenia wodne, np. przepusto-zastawki. Dzięki tym działaniom woda wypełnia odcinkowo koryta rzek, a na pobliskich terenach podnosi się poziom wód gruntowych. Zatrzymanie wody w górnych partiach zlewni zapobiegnie nadmiernemu spływowi z gruntów rolniczych i leśnych, co ma kluczowe znaczenie w zmniejszaniu kosztów związanych z wypłatami rekompensat spowodowanych skutkami suszy rolniczej.
Łagodzenie skutków suszy i bezpieczeństwo powodziowe osiągniemy przez inwestycje w retencję wód. W Polsce w zbiornikach retencjonuje się 6,5 % wody, a w Hiszpanii ponad 45%. W ramach Planu przeciwdziałania skutkom suszy i Programu zapobiegania niedoborowi wody poziom krajowej retencji wód do roku 2030 ma osiągnąć 15% średniego rocznego odpływu. Zmiana struktury opadów wymusza na nas wdrożenie inwestycji, które pozwolą nam umiejętnie zagospodarować każdą kroplę wody już momencie, gdy spada na ziemię. Tylko działania kompleksowe, łączące elementy retencji naturalnej i sztucznej oraz działania techniczne i nietechniczne będzie skuteczną odpowiedzią na problem suszy w Polsce. Zgodnie z planem przeciwdziałania skutkom suszy do roku 2050 osiągniemy 30%
Więcej informacji na temat retencji korytowej: https://www.wody.gov.pl/mala-retencja/retencja-korytowa
Przeciwdziałanie skutkom suszy na obszarze Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie
PGW WP RZGW Szczecin w chwili obecnej wdraża pilotaż w województwie zachodniopomorskim związany z retencją korytową, który to pozwoli na nawodnienie ok. 2 300 ha gruntów rolnych, przy nakładzie ok. 10 mln złotych. Pilotażem Programu kształtowania zasobów wodnych na terenach Zarządu w zlewni Regi i Dziwny objęto 20 rzek i 53 kanały, które obrazuje poniższa mapa
Przewiduje się w ramach pilotażu zadania związane z budową i odbudową 146 szt. jazów, zastawek, przepusto-zastawek i stopni. Ciągłość migracyjna i przepływ nienaruszalny na ciekach naturalnych zostanie zachowany dzięki budowie przepławek a do tego wprowadzone zostaną strefy buforowe i przybrzeżne z nasadzeniem trzciną. Pasy roślinności pomogą tu w redukcji związków biogennych spływających z pól do zlewni.
W ramach tworzonego przez PGW WP nowego programu związanego z kształtowaniem zasobów wodnych, oprócz zadań inwestycyjnych pilotażowych na terenie Zarządu Zlewni Gryfice, RZGW Szczecin planuje realizację 10 dodatkowych zadań zarówno o charakterze inwestycyjnym jak i utrzymaniowym polegających m.in. na zwiększeniu zdolności retencyjnych zlewni rzeki Dzierżęcinki, zlewni Wyspy Wolin, zlewni Lewińskiej Strugi, zlewni Kanału Karsiborskiego, zlewni rzeki Tywa czy też na odbudowie budowli piętrzącej (jazu) w Kluczewie na rzece Mała Ina.
W kontekście zadań utrzymaniowych RZGW w Szczecinie wprowadził do Programu kształtowania zasobów wodnych trzy zadania – „Zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni rzeki Tywa” polegające przede wszystkim na odbudowie/remoncie jazu Swobnica oraz jazu Borzym, „Doprowadzalnik główny – remont/odbudowa urządzeń piętrzących”, w którym to zadaniu przewidziano łącznie
do konserwacji 14 urządzeń wodnych, „Zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni rzeki Iny (środkowej)”, gdzie do konserwacji wskazano 9 przepustów piętrzących wraz z jazami Lipka oraz Piasecznik. Wymienione zadania przewiduje się wykonać w 2020 r., a ich zakres rzeczowy obejmuje wykonanie niezbędnej dokumentacji i następnie realizację robót. Łączny koszt wykonania zadań utrzymaniowych oscyluje w granicach 700 tys. złotych, przewidywana wartość uzyskanej retencji korytowej wynosi 94,1 tys. m3, a przewidywany obszar oddziaływania to 1214,0 ha.
Koszt realizacji wyżej wymienionych zadań w latach 2020-2022 w ramach programu to ok 5,0 mln zł.
W sumie wielkość retencji po wykonaniu wszystkich wyżej wymienionych zadań wzrośnie na terenie woj. Zachodniopomorskiego prze 3 lata trwania programu o ok. 600 tys. m3.
W trwającej ponad dwa lata działalności PGW WP RZGW Szczecin od roku 2018 przygotowywał się na realizację zadań retencyjnych. Działania te doprowadziły do podpisania umów o dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa na 2 zadania związane z retencją zarówno korytową jak i jeziorową w sumie obejmujące działania na 11 ciekach i jeziorach. Wybierając przedsięwzięcia, kierowano się zasadą, że budowa, przebudowa obiektów hydrotechnicznych, ma na celu zwiększenie retencji korytowej i gruntowej oraz jeziornej, która to pozwoli na retencjonowanie wody w przypadku pojawienia się jej większych ilości (np. podczas wzmożonych opadów) tak aby w przypadku pojawienia się dłuższego okresu suszy móc ten zapas wykorzystać dla różnych celów, w tym m.in. na zapewnienie wody dla rolnictwa jak również na utrzymanie stanu ekologicznego cieków.
W chwili obecnej RZGW Szczecin jest na etapie przygotowania procedur przetargowych, które to po rozstrzygnięciu wskażą Wykonawcę dla dokumentacji projektowych jak i realizacji robót.
Koszt realizacji wyżej wymienionych 2 zadań to ok. 5 mln zł z czego ok. 85% stanowić będzie dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego a ok. 15% z rezerwy budżetu państwa.
