Realizacja inwestycji prośrodowiskowych czyli działań, które mają na celu ochronę lub polepszanie stanu gatunków i obszarów chronionych jest zadaniem trudnym i skomplikowanym nie tylko pod względem technicznym. Istotne jest także podejmowanie działań w sposób zintegrowany, tak aby mogły one pozytywnie oddziaływać na środowisko na różne sposoby łącznie, co znacząco wzmacnia efekt, jaki wywołują.

Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie – Zarząd Zlewni w Gryficach, kontynuując zadanie pod nazwą „Budowa niebieskiego korytarza ekologicznego wzdłuż doliny rzeki Regii jej dopływów” w ramach Programu LIFE+, za główny cel stawia przywrócenie możliwości migracji ryb i innych organizmów wodnych w rzece Rega oraz jej dopływach. Zostało to już praktycznie osiągnięte poprzez wykonanie łącznie 23 przepławek przy istniejących barierach migracyjnych (stopniach wodnych, jazach elektrowniach itp.). Jednak sama możliwość migracji ryb łososiowatych to zbyt mało, aby efekt pracy przepławek mógł być wystarczający dla środowiska przyrodniczego. Należało jeszcze wykonać sztuczne tarliska, które wraz z naturalnymi miejscami tarła przyczynią się do zwiększenia ilości narybku, a tym samym populacji ryb wędrownych – głównie troci i łososi. Tarlisk, o których pisaliśmy w poprzednich artykułach, wykonaliśmy 9 300 m², co stanowi istotny wkład w ich całkowitą powierzchnię w zlewni Regi.

W jaki sposób można sprawdzić, czy migracja ryb faktycznie zachodzi?

Jest to skomplikowane zadanie, wymagające zaangażowania specjalistów ochrony środowiska, w tym także od ichtiofauny czyli ogólnie rzecz biorąc od ryb, zamieszkujących daną rzekę. Na zlecenie Wód Polskich realizowała je w okresie grudzień 2020 r. – luty 2021 r. wyspecjalizowana w takich działaniach firma zewnętrzna.

W trakcie badań należało sprawdzić, czy realizacja Programu LIFE+ Rega, w tym jego najważniejszej części obejmującej wykonanie przepławek i tarlisk, faktycznie doprowadziła do otwarcia dla ryb migrujących nowych odcinków i czy ryby wykorzystują przepławki w trakcie swoich wędrówek, co powinno skutkować dokonywaniem przez nie tarła na dotychczas zamkniętych odcinkach Regi i jej dopływów. Aby tego dokonać, należy zbadać w jakich miejscach rzeki oraz w jakiej liczbie występują gniazda tarłowe.

Czym są gniazda tarłowe?

Gniazda trałowe to miejsca w dnie rzeki, które ryby wykorzystują do złożenia ikry. Powinny być tak dobrane aby umożliwić wzrost ikry, jej rozwój i dojrzewanie w warunkach jak najbardziej bezpiecznych i korzystnych. Najkorzystniejsze są odcinki rzek z dnem pokrytym żwirem i kamieniami. Łososie i trocie „przygotowują” gniazda poprzez wykonanie w dnie rzeki zagłębień (stąd nazwa gniazda), w których składają ikrę. Duże gniazda mogą osiągać średnicę nawet jednego metra, a na ich lokalizację wpływa także prędkość przepływu wody, jej głębokość, nasłonecznienie oraz inne czynniki. W trakcie badań należy je zlokalizować
i policzyć.

Jak policzyć tarliska?

Niestety nie mamy do tego aplikacji w telefonie, nie damy rady skorzystać z satelity ani innych nowoczesnych wynalazków. Każdy kilometr rzeki należy sprawdzić niejako „osobiście”. W dolnym i środkowym odcinku rzeki Regi, czyli tam gdzie rzeka osiąga znaczne rozmiary, badania prowadzone były przez dwuosobowy zespół przy użyciu łodzi. W górnym odcinku i w dopływach, gdzie cieki są stosunkowo mniejsze, płytsze i bardziej zarośnięte roślinnością, przez co użycie łodzi byłoby utrudnione, liczenia dokonywano brodząc wzdłuż brzegu rzeki. Zespół badawczy wyposażony był w niezbędne akcesoria – kamizelki ratunkowe, spodniobuty, okulary polaryzacyjne, odbiornik GPS, aparat fotograficzny oraz łaty pomiarowe. Każdy kilometr rzeki należało przejść lub przepłynąć, dokładnie obserwując dno aby znaleźć i policzyć gniazda tarłowe, które nawet po zakończeniu tarła są dowodem, że miało ono miejsce. Była to praca uciążliwa, żmudna i prowadzona dodatkowo w okresie zimowym, gdy brak roślinności umożliwia prowadzenie dokładnych badań.

Po zlokalizowaniu gniazda tarłowego określano jego pozycję geograficzną przy użyciu odbiornika GPS oraz wykonano dokumentację fotograficzną gniazd bądź odcinka rzeki. Ponadto określano parametry koryta rzeki - szerokość mierzono przy użyciu dalmierza laserowego, średnią głębokość mierzono przy użyciu skalowanej łaty. Określano także charakterystykę dna rzeki (rodzaj podłoża czyli substratu, roślinność i inne).

Wyniki badań

W czasie obserwacji terenowych dokonanych w okresie od 12.2020 do 02.2021 zlokalizowano łącznie 157 gniazd – tzw. kopców tarłowych. W głównym korycie rzeki Regi zinwentaryzowano 34 gniazd tarłowych, największa ich koncentracja wystąpiła na obszarze miejskim w Trzebiatowie (w tym na tarliskach wykonanych w ramach projektu Life+ łącznie 9 gniazd) oraz poniżej Gryfic do ujścia Lubieszowskiej Strugi (w tym na tarliskach w ramach projektu Life+ łącznie 3 gniazda). Na kolejne pojedyncze kopce natrafiono w obszarze miejskim Łobza oraz w pobliżu m. Polakowo. Na gniazda natrafiono także na bocznym korycie rzeki Regi tzw. Drenie Mirosławieckiej. Zinwentaryzowano tam 7 gniazd tarłowych. Najbogatszym w tarliska dopływem Regi okazała się rzeka Lubieszowska Struga, w której zlokalizowano 40 gniazd tarłowych. W rzece Otoczka zinwentaryzowano 2 gniazda tarłowe.

Największy prawobrzeżny dopływ Regi, rzeka Mołstowa, posiadała 22 gniazda, których największa koncentracja wystąpiła w okolicach m. Ząbrowo. Dopływy Mołstowej również posiadają potencjał tarłowy, który ryby skutecznie wykorzystują. W rzece Pniewa zlokalizowano 3 gniazda, w rzece Wkra 5 gniazd, w rzece Brodziec 11 gniazd (na tarlisku wykonanym w ramach Programu Life+). Istotną zmianę zaobserwowano na dopływach Rekowej (10 gniazd), Sąpólnej (20 gniazd) i Uklei (3 gniazda). Na tych ciekach wśród umiarkowanie licznych gniazd pstrągów, znaleziono pojedyncze większe (ponad jeden metr średnicy) gniazda, wskazujące na pojedyncze duże tarlaki - być może troci wędrownej.

Co mówią badania?

Wyniki badań w całości potwierdzają skuteczność i zasadność realizacji Programu LIFE+ Rega. W odniesieniu do danych uzyskanych w poprzednich badaniach, wykonanych przed realizacją Programu można stwierdzić, że gniazda pojawiły się na ciekach, na których wcześniej w ogóle nie występowały (Drena Mirosławicka, Rekowa, Sąpólna i Ukleja). Dowodzi to, że przepławki, które umożliwiają migrację do tych cieków pracują poprawnie
i spełniają swoje zadanie. Niezmiernie istotne jest także podjęcie przez ryby tarła na przygotowanych sztucznych tarliskach, co potwierdza, że stanowią one wzmocnienie ekosytstemu i pozwala przypuszczać, że w przyszłości będą one wykorzystywane przez ryby jeszcze częściej. Ważnym wnioskiem, jaki można wysnuć z przeprowadzonego liczenia gniazd tarłowych, jest fakt utrzymania obecności gniazd na wszystkich odcinkach cieków objętych badaniem, z wyjątkiem niewielkiego dopływu Regi – rzeczki Lubosiel, na której wcześniej znaleziono 9 gniazd. Należy jednak pamiętać, że wybór miejsca do tarła nie jest rzeczą niezmienną dla ryb i nie powtarza się ono koniecznie w tym samym miejscu. Również nie zawsze co roku do tarła przystępuje ta sama liczba ryb, z czego wynikać mogą różnice w ogólnej liczbie znalezionych gniazd na przestrzeni lat. Na pewno najważniejszym i najbardziej pozytywnym wynikiem liczenia jest wykazanie, że gniazda tarłowe pojawiają się na Redze i jej dopływach, w tym na wykonanych tarliskach co jednoznacznie potwierdza skuteczność i zasadność Programu LIFE+ Rega.