Działania związane z ochroną środowiska, niezależnie od tego jakie gatunki zwierząt lub roślin zamierzamy chronić, powinny spełniać kilka podstawowych warunków, aby ochrona była skuteczna. Do najważniejszych z nich należy całościowe spojrzenie na ekologię danego gatunku, dzięki czemu jego ochrona będzie kompletna i da wymierny efekt.

W przypadku realizowanego przez PGW Wody Polskie Zarząd Zlewni w Gryficach projektu LIFE+ Rega były to trzy główne zadania, związane z ochroną ryb dwuśrodowiskowych (migrujących z morza Bałtyckiego do Regi i z powrotem).  Nadrzędnym celem Projektu, który udało się osiągnąć, było otwarcie dla migracji korytarza Regi i jej dopływów. Kolejne niezmiernie istotne działania wiązały się z koniecznością wzmocnienia obszarów rozrodczych ryb łososiowatych oraz zmniejszeniem ryzyka dla ich żywotności powodowanym przez hydroenergetyczne wykorzystanie Regi przez istniejące elektrownie wodne. Otwarcie szlaku migracji osiągnięto przez wykonanie 23 przepławek na Redze i jej dopływach, obszary rozrodcze powiększono dzięki wykonaniu około 12 500 m² sztucznych tarlisk. W przypadku ochrony migrujących ryb sprawa była już bardziej skomplikowana.

Schemat bariery wokół elektrowni wodnej. Źródło: automatykab2b.pl

Jednym z głównych zagrożeń dla wędrujących troci i pstrągów, które spotykamy w Redze, są liczne elektrownie wodne. Dzisiaj każda z nich wyposażona jest już w przepławkę, dzięki czemu ryby mogą obejść te przeszkody. Niestety, czasem mają one trudności z odnalezieniem wlotów do przepławki, co powoduje że mogą dostawać się do komór wlotowych lub wylotowych z elektrowni. W takim wypadku mogą zostać poranione lub zabite przez wirnik turbiny, lub gromadzą się przed nimi nie mogąc odnaleźć dalszej drogi. Bezpośrednio zabezpieczają przed tym kraty zamontowane przed turbinami, jednak rozwiązują one ten problem tylko częściowo.

Bariera przy MEW Rejowice na Redze od strony wody dolnej.

Bariera przy MEW w Rejowicach ns Redze od strony wody dolnej po montażu- widoczny wlot do przepławki.

W celu uniknięcia podobnych sytuacji, które znacząco zmniejszałyby szanse ryb na skuteczne odbycie tarła i bezpieczną migrację, w dwóch elektrowniach wodnych na Redze, w m. Płoty i Rejowice, zastosowano interesujące pomysły w postaci barier elektrycznych dla ryb. Są to wyspecjalizowane rozwiązania, które bazują na zdolności ryb do wykrywania natężenia pola elektromagnetycznego w wodzie. Według jednego z producentów takich urządzeń „działanie bariery elektrycznej oparte jest na metodzie wytwarzania narastającego nieliniowego natężenia pola elektrycznego w środowisku wodnym. Parametry pola elektrycznego niskiego natężenia oddziałują na układ nerwowo-mięśniowy ryb, powodując zmianę ich kierunku ruchu”. Innymi słowy, bariera elektryczna jest niczym innym, jak stalowym łańcuchem, do którego przyczepiono pływaki, utrzymujące go na wskazanej głębokości w korycie rzeki. Ponieważ jest on stale podłączony do prądu o niskim natężeniu, wywołuje w wodzie pole elektromagnetyczne, które wyczuwają ryby. Oczywiście czym bliżej łańcucha, tym pole jest silniej odbierane przez ryby. Dzięki temu, że ryby niechętnie wpływają w takie obszary, łańcuch stanowi dla nich przeszkodę w nurcie rzeki. Ryby nie przekraczają go, tylko płyną wzdłuż bariery, dzięki czemu trafiają prosto do przepławki. Jednocześnie nie powoduje on przeszkody w przepływie wody, a odpowiedni wybór zasilania w postaci impulsów prądu niskiego napięcia, dobór czasów trwania impulsów oraz częstotliwości, pozwalają w sposób bezpieczny oddziaływać na ryby. Generowane przez bariery pole nie powoduje porażenia ryb oraz innych organizmów wodnych, jak również nie wpływa na ich reprodukcję. Bariery elektryczne wybranych producentów posiadają potwierdzenia skuteczności np. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, Morskiego Instytutu Rybactwa w Gdyni lub szeregu placówek zagranicznych.

Strefa ochronna przy MEW w Rejowicach na Redze

Szafa sterująca barierami przy MEW Rejowice na Redze

Bariera przy MEW Rejowice na Redze od strony wody górnej gotowa do montażu.

Zasadę działania barier ilustruje pierwszy rysunek. W zależności od potrzeb bariery można montować zarówno powyżej jak i poniżej elektrowni. W naszym przypadku, elektrownia w Rejowicach posiada bariery z obu stron, natomiast w Płotach jedną barierę od strony wody górnej. Wszystkie nasze bariery można w zależności od potrzeb zdjąć lub ponownie zamontować. Aby ich działanie było trwałe, regularnie przechodzą one przeglądy gwarancyjne oraz badania skuteczności, dokonywane przez wyspecjalizowane firmy. Dzięki temu, choć są to niepozorne i prawie niewidoczne z brzegu urządzenia, pełnią one bardzo ważną rolę w całym Projekcie LIFE+ Rega. Bariery elektryczne przy elektrowniach w Rejowicach i w Płotach zostały wykonane w ramach działań dofinansowanych przez Komisję Europejską i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ogólny koszt ich instalacji wyniósł ponad 1 milion złotych.

Prace konserwacyjne przy MEW Rejowice na Redze. W tle widać żółte boje, bariery od strony wody górnej.

Przygotowanie do montażu bariery od strony wody górnej przy MEW w Płotach na Redze. W centralnej części zdjęcia widać przepławkę.

Wojciech Dzietczyk

Zastępca Koordynatora Projektu LIFE+ Rega

Projekt Life11 NAT/PL/424 pn.: „Budowa niebieskiego korytarza ekologicznego wzdłuż doliny rzeki Regi i jej dopływów”

jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach programu Life+,

oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ;

dofinansowanie EU – 50%; dofinansowanie NFOŚiGW – 45%

Beneficjenci:

Państwowe Gospodarstwo Wodne „Wody Polskie”,

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie